Wykładnia testamentu

Testament według aktualnie obowiązujących przepisów prawa podlega wykładni według reguł zawartych w prawie spadkowym, a jeżeli nie sprzeciwia się to tym regułom, także stosownie do wskazań zawartych w art. 65 kc. Wśród zamieszczonych w prawie spadkowym reguł wykładni testamentu rozróżnia się ogólne reguły interpretacyjne oraz konkretne reguły interpretacyjne. Pierwsze wskazują sposób dokonywania interpretacji testamentu. Do nich należy przede wszystkim zasada wyrażona w art. 948 § 1 kc, zgodnie z którą testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jej rozwinięciem są dyrektywy wskazane w art. 948 § 2 kc. Według tego przepisu, jeżeli testament – interpretowany zgodnie z art. 948 § 1 kc i, w zakresie, w jakim pozwala na to art. 948 § 1 kc, stosownie do wskazań art. 65 kc – może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Natomiast konkretne reguły interpretacyjne nie mówią, jak dokonywać interpretacji testamentu, lecz przypisują mu w danej sytuacji określoną treść. Do takich reguł należy w szczególności reguła wyrażona w art. 961 kc. Reguły te znajdują zastosowanie w przypadku, kiedy treści testamentu nie da się jednoznacznie ustalić przy użyciu ogólnych reguł interpretacyjnych zawartych w art. 948 i ewentualnie w art. 65 kc. Mając na uwadze powyższe, punktem wyjścia dla dokonania wykładni testamentu powinno więc być jego tłumaczenie stosownie przede wszystkim do ogólnych reguł interpretacyjnych. W przypadku, gdy chodzi o testament nie w formie aktu notarialnego np. ustny lub holograficzny, a więc sporządzony bez udziału osoby, w założeniu, profesjonalnej, należy zgodnie z tymi regułami, dążyć przede wszystkim do ustalenia jego treści wynikającej z użytych w nim sformułowań, według ich znaczenia przyjętego w potocznie. Jak już zostało wspomniane, art. 961 KC ma charakter szczególnej normy interpretacyjnej. Przepis ten znajdzie zastosowanie, gdy treść testamentu nie jest dostatecznie jasna. Wynika to zresztą jednoznacznie z osnowy samego przepisu, która wyraźnie stanowi, że osobę wymienioną w testamencie traktuje się jako spadkobiercę „w razie wątpliwości”. Jeżeli testament został sformułowany jednoznacznie i z jego treści wynika, że chodzi o ustanowienie zapisobiercy, a nie powołanie spadkobiercy, art. 961 KC nie znajdzie w ogóle zastosowania. W praktyce wątpliwości co do sposobu wykładni testamentu zdarzają się niezwykle często, wynika to z faktu, iż znaczna część spadkobierców używa sformułowań pozaprawnych, dodatkowo rozporządza szczegółowo elementami majątku, czasami tymi, które do nich nie nalezą.
Niemożność dokonania wykładni w świetle art. 948 KC i art. 65 KC otwiera drogę do rozważenia zastosowania art. 961 KC. Jak wiadomo, zastosowanie art. 961 KC zakłada rozstrzygnięcie, czy wymieniony w testamencie przedmiot wyczerpuje prawie cały spadek. Z uwagi na to, że przepis ten stanowi regułę interpretacyjną, określającą w przewidzianej w nim sytuacji treść oświadczenia ostatniej woli, trafnie przyjmuje się, że przy ocenie, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje prawie cały spadek, uwzględnieniu podlegają w zasadzie jedynie przedmioty (prawa) należące do spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu (pojęcie „spadek” nie jest tu zatem rozumiane ściśle, w znaczeniu art. 922 KC). Spadkodawca formułując bowiem rozrządzenie w sposób wskazany w art. 961 KC, ma możliwość zadysponowania tylko tymi przedmiotami. ,,Jeżeli jednak spadkodawca zadysponował przedmiotem nie należącym do niego lub w chwili sporządzenia testamentu zaliczał do swego majątku przedmioty, które mu nie przysługują, także one powinny być uwzględnione przy wspomnianej ocenie” -(por. orzeczenie Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 17 listopada 1961 r. Cr 4555/60 OSPiKA 1963/8 poz. 195 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 r. III CZP 122/93 OSP 1994/10 poz. 177). Przykładowo publikowane orzeczenia w tym zakresie stwierdzają: ,,Przy ocenie, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje prawie cały spadek, uwzględnieniu podlegają w zasadzie jedynie przedmioty (prawa) należące do spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu. Jeżeli jednak spadkodawca zadysponował przedmiotem nie należącym do niego lub w chwili sporządzenia testamentu zaliczał do swego majątku przedmioty, które mu nie przysługują, także one powinny być uwzględniane przy wspomnianej ocenie.” Por. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 października 1997 r. I CKN 276/97.