Kto dziedziczy spadek według prawa polskiego?

Prawo spadkowe w Polsce reguluje, kto dziedziczy majątek po zmarłej osobie, jeśli nie zostawiła testamentu lub jeżeli pozostawiony testament okaże się nieważnym. Dziedziczenie ustawowe dotyczy głównie rodziny, ale istnieją różne sytuacje, które mogą wpłynąć na podział spadku. W tym artykule wyjaśniamy, kto i w jakiej kolejności nabywa prawo do spadku oraz jakie są prawa i obowiązki spadkobierców.

Zgodnie z polskim prawem spadkowym powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Odnośnie tytułu powołania do spadku to polskie prawo spadkowe przewiduje jedynie dwa źródła powołania do spadku. Określenie „powołanie do spadku” oznacza tytuł, który uzasadnia wejście przez spadkobierców w ogół praw i obowiązków spadkodawcy. Dziedziczyć można jedynie na podstawie ustawy albo na podstawie testamentu. Nie ma możliwości skutecznego powołania do dziedziczenia w drodze innych czynności prawnych, w szczególności poprzez zawarcie tzw. umów dziedziczenia. Powołanie do spadku na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed powołaniem do dziedziczenia wynikającym z ustawy, a w konsekwencji w takim zakresie, w jakim dojdzie do dziedziczenia na podstawie testamentu, wyłączone zostanie dziedziczenie ustawowe. Na podstawie ustawy spadek mogą nabyć tylko osoby fizyczne oraz gmina i Skarb Państwa. Testament może być natomiast źródłem powołania do spadku wszystkich kategorii podmiotów prawa cywilnego.

O dziedziczeniu wyłącznie na podstawie testamentu mówimy wówczas, gdy spadkodawca sporządził ważny testament, w którym skutecznie powołał spadkobiercę albo spadkobierców do całości spadku i nie wystąpią żadne przeszkody, aby spadkobiercy tacy mogli dziedziczyć. Sytuacja taka zajdzie również wówczas, gdy na miejsce spadkobiercy testamentowego, który nie chce lub nie może dziedziczyć, wejdzie spadkobierca podstawiony i w ten sposób wystąpi skuteczne powołanie do całości spadku w testamencie. Może wreszcie się zdarzyć, że spośród osób wskazanych przez testatora jako spadkobiercy testamentowi tylko niektóre nie będą chciały lub nie będą mogły dziedziczyć, natomiast wśród nich znajdzie się przynajmniej jedna, która będzie chciała i mogła być spadkobiercą. W takim przypadku zadziała instytucja przyrostu i w konsekwencji również dojdzie do dziedziczenia całości spadku wyłącznie na podstawie testamentu.

Do dziedziczenia wyłącznie na podstawie ustawy dochodzi wówczas, gdy nie sporządzono ważnego testamentu zawierającego powołanie do dziedziczenia, albo też wszelkie rozrządzenia w przedmiocie powołania do dziedziczenia wynikające z testamentu okazały się nieważne lub bezskuteczne. Istotne jest zatem, aby na moment otwarcia spadku nie istniał ważny testament, z którego wynika powołanie do dziedziczenia i który nie został odwołany w zakresie ustanowienia spadkobiercy. Do dziedziczenia ustawowego co do całości spadku dojdzie także wtedy, gdy żadna z osób, które spadkodawca powołał w testamencie do dziedziczenia, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Polskie prawo przewiduje dwa podstawowe sposoby dziedziczenia – testamentowe i ustawowe. W przypadku istnienia ważnego testamentu, to on decyduje o kręgu spadkobierców. W sytuacji braku testamentu lub jego nieważności stosuje się zasady dziedziczenia ustawowego. Kluczowe jest właściwe sporządzenie testamentu oraz znajomość zasad dziedziczenia ustawowego, aby uniknąć problemów prawnych po śmierci spadkodawcy.