Opieka naprzemienna to instytucja stosunkowo nowa w polskim prawie rodzinnym. Jej celem jest umożliwienie obojgu rodzicom równorzędnego udziału w wychowywaniu dziecka, nawet po zakończeniu małżeństwa. Koncepcja ta opiera się na zasadzie, że dziecko ma prawo do bliskich relacji z obojgiem rodziców, niezależnie od tego, czy rodzina pozostaje w jednym gospodarstwie domowym. W praktyce oznacza to równe zaangażowanie rodziców w codzienne życie i rozwój dziecka.
W 2021 roku na 35,3 tys. rozwodów w Polsce w 68,2% przypadków powierzono władzę rodzicielską obojgu rodzicom. Tylko 27,2% przypadków dotyczyło wyłącznej pieczy matki, a 2,8% ojca. Te statystyki wskazują na rosnącą tendencję do uznawania wspólnej odpowiedzialności rodziców za dziecko po rozwodzie.
Model opieki naprzemiennej zakłada podział czasu spędzanego z dzieckiem pomiędzy rodziców w równych proporcjach. Najczęściej stosuje się harmonogram tygodniowy lub dwutygodniowy, choć decyzja o jego szczegółach może być ustalana indywidualnie. Sąd rozstrzyga w takich przypadkach na podstawie materiału dowodowego oraz opinii specjalistów, takich jak psychologowie czy OZSS. Podstawę prawną tego modelu stanowi art. 58 §1 i §1a oraz art. 107 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które regulują zasady podziału władzy rodzicielskiej i sposobu wykonywania pieczy nad dzieckiem.
Podział obowiązków obejmuje bieżące decyzje dotyczące edukacji, zdrowia i innych ważnych kwestii. Na przykład: rodzic, u którego dziecko przebywa w danym tygodniu, zajmuje się codziennymi potrzebami, takimi jak przygotowanie do szkoły czy wizyty u lekarza. Natomiast decyzje kluczowe, takie jak wybór szkoły, wymagają współpracy obojga opiekunów.
Gdy pomiędzy rodzicami występuje konflikt, wprowadzenie opieki naprzemiennej staje się trudnym wyzwaniem zarówno dla nich, jak i dla sądu. Przyznanie opieki naprzemiennej jest możliwe jedynie w sytuacji, gdy oboje rodzice są w stanie współdziałać w sprawach dotyczących dziecka. Konflikt, który uniemożliwia podejmowanie wspólnych decyzji, może skutkować odmienną formą uregulowania kontaktów.
Najczęstsze przyczyny odrzucenia opieki naprzemiennej w przypadku konfliktu rodziców to brak komunikacji, różnice w podejściu wychowawczym oraz próby wykorzystywania dziecka do eskalacji sporu. Sąd analizuje dowody na brak współpracy, takie jak korespondencja, opinie OZSS czy zeznania świadków, aby ocenić, czy rodzice są w stanie działać zgodnie z dobrem dziecka.
W takich sytuacjach sądy często decydują się na przyznanie pieczy jednemu z rodziców, a drugiemu wyznaczenie konkretnych zasad kontaktu z dzieckiem. Taki podział ma na celu ochronę dziecka przed negatywnymi skutkami konfliktu, które mogą prowadzić do problemów emocjonalnych, zaburzeń w nauce lub poczucia niestabilności. Opinia biegłych psychologów jest w takich przypadkach kluczowa i często decydująca.
Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę, że brak użycia terminu „opieka naprzemienna” w wyroku nie oznacza, że taka forma pieczy nie jest stosowana. Liczy się praktyczna organizacja opieki, a nie samo nazewnictwo w sentencji orzeczenia. Uregulowania prawa rodzinnego w Polsce dają sądowi rodzinnemu możliwość dostosowania sposobu wykonywania pieczy do indywidualnych potrzeb dziecka.
Podział czasu spędzanego z dzieckiem wpływa również na sposób rozliczania świadczenia wychowawczego. W sytuacji opieki naprzemiennej każdy z rodziców otrzymuje połowę przysługującej kwoty. Sąd przy rozpatrywaniu takich przypadków bierze pod uwagę czy oboje rodziców faktycznie ponosi podobne koszty utrzymania dziecka. Dzięki temu rozwiązaniu rodzice są zachęcani do zgodnej współpracy, co ogranicza ryzyko konfliktów finansowych. Regulacje w tym zakresie znajdują podstawę w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci z 11 lutego 2016 roku (art. 5 ust. 2a).
Sąd, orzekając w sprawach dotyczących pieczy, kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka. Obejmuje to zapewnienie mu stabilnych warunków życia, regularnego kontaktu z obojgiem rodziców oraz odpowiedniego wsparcia w rozwoju. W szczególności zwraca się uwagę na zdolność rodziców do współpracy. Jeżeli konflikt między nimi jest zbyt duży, opieka naprzemienna może być trudna do realizacji, co sąd musi uwzględnić w swoim rozstrzygnięciu. Podstawą prawną jest art. 95 §3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który nakłada obowiązek działania w zgodzie z dobrem dziecka.
Podczas rozstrzygnięć sądowych często korzysta się z opinii OZSS, które wskazują najlepsze rozwiązanie z punktu widzenia dobra dziecka. Dane pokazują, że ponad 90% sądów opiera swoje decyzje na takich opiniach, co podkreśla ich wagę w procesie decyzyjnym.
Opieka naprzemienna to rozwiązanie, które w teorii pozwala dziecku zachować bliskie relacje z obojgiem rodziców, mimo ich rozwodu. Wymaga jednak dużej dojrzałości emocjonalnej i umiejętności współpracy, co nie zawsze jest łatwe do osiągnięcia. W takich sytuacjach pomocny będzie doświadczony adwokat, gdyż może pomóc w przedstawieniu sądowi dowodów oraz wspieraniu klienta w sporach o pieczę nad dzieckiem.
Na koniec warto podkreślić, że dobro dziecka jest priorytetem w każdej decyzji sądu. Dlatego kluczowe jest, aby rodzice, mimo różnic, potrafili działać zgodnie na rzecz jego stabilnego i szczęśliwego rozwoju.
do każdej ze spraw
w pozytywnym zakończeniu sporów sądowych
prawna na każdym etapie postępowania sądowego
