Przyjęcie i odrzucenie spadku

W polskim prawie spadkowym obowiązuje model nabycia spadku zakładający, iż spadkobierca nabywa spadek w chwili otwarcia spadku, a następnie, jeżeli wyrazi taką wole może ten spadek odrzucić. Spadkobierca, który wstąpił z mocy samego prawa w obowiązki i prawa spadkodawcy w chwili jego śmierci, która to chwila jest tożsamą z chwilą otwarcia spadku może przy uszanowaniu zasady autonomii woli spadek odrzucić. Powyższe świadczy o tymczasowości nabycia spadku, by nie rzec o swoistym warunkowym nabyciu spadku. Ostatecznie spadkobierca nabywa spadek z chwilą złożenia oświadczenia o jego przyjęciu lub wystąpienia skutków braku złożenia takowego w określonym przez ustawodawcę terminie, w którym spadkodawca może spadek odrzucić.  Dopiero w chwili złożenia oświadczenia przez spadkobiercę o przyjęciu spadku lub bezskutecznym upływie sześciomiesięcznego terminu biegnącego od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania można uznać, iż spadek został definitywnie nabyty przez spadkobiercę. Przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja pozwala poczynić przez spadkobiercę ustalenia odnośnie np. ryzyka ekonomicznego wiążącego się z przyjęciem spadku bądź jego odrzuceniem. Kiedy spadkobiercą jest osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, wtedy może ona złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku lub o jego odrzuceniu samodzielnie lub przez pełnomocnika, udzielając w ostatnim przypadku stosownego pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o przyjęciu czy odrzuceniu spadku. W przypadku, kiedy po stronie osoby fizycznej powołanej do dziedziczenia występuje brak pełnej zdolności do czynności prawnych, wtedy oświadczenia o przyjęciu spadku lub o odrzuceniu spadku składa przedstawiciel ustawowy uprawnionego. W przypadku spadkobierców będących osobami prawnymi oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostaje złożone przez organy danej osoby prawnej. Kiedy mamy do czynienia z tzw. spadkobiercami koniecznymi jak gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy czy Skarb Państwa, nie dojdzie do złożenia oświadczenia woli, ponieważ ustawodawca uznał, iż przyjmują one spadek, zawsze będzie to przyjęcie spadku do jego czynnego stanu, czyli z dobrodziejstwem inwentarza.

Odrzucenie lub przyjęcie spadku imieniem małoletniego

Nie można utożsamiać zdolności do dziedziczenia ze zdolnością do złożenia oświadczenia woli co do przyjęcia spadku lub odrzucenia spadku. Legitymację do samodzielnego złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ustawodawca uzależnił między innymi od pełnej zdolności do czynności prawnych. W przypadku, kiedy spadkobierca nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych umocowanym do złożenia oświadczenia woli jest jego przedstawiciel ustawowy. Jest to o tyle istotne, iż właściwe złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, skutkujące po spełnieniu pozostałych przewidzianych przez ustawodawcę przesłanek przyjęciem lub odrzuceniem spadku ma bezpośredni wpływ na osiągnięcie zamierzonego przez spadkobiercę skutku. Przyjęcie lub odrzucenie spadku są czynnościami jednostronnymi co za tym idzie brak wymaganej przez ustawodawcę zgody przedstawiciela ustawowego będzie skutkował nieważnością. Przedstawiciel ustawowy osoby powołanej do spadku, jednak nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, ma obowiązek uzyskać zgodę sądu rodzinnego na złożenie imieniem osoby, którą reprezentuje oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Od uzyskania zgody sądu rejonowego, na złożenie imieniem małoletniego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ustawodawca uzależnił ważność przyjęcia czy odrzucenia spadku. Czynność przedstawiciela ustawowego dokonana imieniem reprezentowanego przez niego spadkobiercy będzie bezwzględnie nieważną w przypadku, kiedy przedstawiciel ustawowy nie uzyskał we właściwym postępowaniu zgody sądu rejonowego na daną czynność. Tak radykale ujęcie skutków prawnych braku wymaganej prawem zgody na przyjęcie lub odrzucenie imieniem małoletniego spadku przez jego przedstawiciela ustawowego wynika, z faktu, i złożenie oświadczenia woli dotyczącego spadkobrania stanowi czynność zaliczaną do czynności zarządu majątkiem dziecka. Stąd ustawodawca, dążąc do maksymalnej ochrony interesów małoletniego, mając świadomość skutków przedmiotowych oświadczeń dla małoletniego na przyszłość poddał działania przedstawicieli ustawowych kontroli, zapewniającej ochronę majątku małoletniego do czasu, kiedy sam świadomie będzie mógł podejmować decyzje.

 Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu

 Z uwagi na fakt, iż oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku są oświadczeniami woli, podobnie jak w stosunku do innych oświadczeń także i te mogą być dotknięte wadą.

Kiedy spadkobierca zamierza uchylić się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, które zostało złożone pod wpływem błędu, winien zrobić to w postępowaniu przez sądem. Co istotne, by spadkobierca osiągnął zamierzony efekt prawny, w zależności od celu jaki zamierza osiągnąć wraz z oświadczeniem o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu winien złożyć także oświadczenie o odrzuceniu spadku lub o jego przyjęciu. W związku z tym, iż ustawodawca przewidział w art. 1019 KC określony tryb, nie jest wystarczającym dla skutecznego uchylenia się od skutków prawnych złożenie oświadczenia wyłącznie na piśmie, bez inicjowania postępowania przed sądem rejonowym. O powyższym przesądza także fakt, iż art. 1019 § 1 KC stanowi lex specialis wobec art. 88 § 1 KC. Istotny jest także przewidziany przez ustawodawcę wymóg zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku.

Z uwagi na doniosłość skutków uchylenia się od oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ustawodawca poddał przedmiotową procedurę kontroli sądu. Powyższe przejawia się w wymogu złożenia wniosku do sądu po drugie we wspomnianym obowiązku zatwierdzenia oświadczenia przez sąd. Sąd ustala, czy zostały spełnione przesłanki skutecznego uchylenia się od skutków prawnych złożenia oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu na rozprawie. Brak jest wprost określonej formy złożenia takiego oświadczenia jednak z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż wymóg zatwierdzenia przez sąd oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych przyjęcia lub odrzucenia spadku pod wpływem błędu narzuca złożenie takiego oświadczenia w formie ustnej przed sądem spadku, jako sądem właściwym. Zatwierdzenie przez sąd spadku oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych przyjęcia lub odrzucenia spadku pod wpływem błędu warunkuje skuteczność nowego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Co istotne pomimo tego ,,nowe” oświadczenie wywołuje skutki począwszy od chwili, kiedy nastąpiło otwarcie spadku, czyli ex tunc.

Termin, jaki wyznaczył ustawodawca dla uchylenia się od skutków prawnych przyjęcia spadku lub jego odrzucenia pod wpływem błędu jest terminem zawitym i wynosi jeden rok od daty, kiedy spadkobierca go wykrył. Co istotne dotychczas z dominującej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego wynikało, by zachować ten termin wystarczającym jest złożenie przed jego upływem do sądu wniosku o odebranie przez sąd oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Warto jednak wspomnieć o orzeczeniu Sądu Najwyższego z 15 marca 2018 roku, sygn. akt III CZP 110/17 oraz z 12 kwietnia 2018 roku, sygn. akt II CSK 485/17, w którym Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko orzekając, iż roczny termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu jest zachowany tylko wtedy, gdy sąd przed jego upływem odbierze od uprawnionego stosowne oświadczenie. Powyższe orzeczenia znacząco odbiegają od linii orzeczniczej i uzależniają skuteczność złożenia oświadczenia nie tylko od niezwłocznego złożenia do sądu wniosku, ale także od daty wyznaczenia przez sąd terminu rozprawy. Dla ochrony interesów uprawnionego, która to jest i tak słabszą niż ta, którą zapewniała wcześniejsza linia orzecznicza, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość zastosowania art. 5 k.c. i zasad współżycia społecznego przy odmowie uwzględnienia upływu terminu zawitego.

Zachęcamy do sprawdzenia szczegółów naszych usług:

Porady prawne Kraków
Prawo spadkowe
Rozwód Kraków
Zachowek Kraków